یا صاحب الزمان

“بداء” در لغت به معناى ظهور بعد از خفاست و در قرآن نیز به همین معناى لغوى نیز استعمال شده است: “و بدا لهم من اللَّه ما لم یکونوا یحتسبون” و در اصطلاح بعضی از علما، بداى در تکوین، نظیر نسخ در تشریع است، و به معناى جدید شدن “رأى” است. باید دانست که بدا و نسخ واقعى از ناحیه خداوند محال است، چون

لازمه آنها، مسبوق شدن علم خدا به جهل است و خداوند منزّه از جهل است. چنانچه امام صادق (ع) فرمودند: “إنّ اللَّه لَم یَبدُ له من جهل"؛ همانا خداوند بدایى به خاطراهل برایش نیست. و آنچه در مورد خداوند قابل تصور است، بدا و نسخ ظاهرى است؛ یعنى پدیدار ساختن امرى براى مردم که در گذشته بر ایشان پنهان بوده است که این امر را خداوند از ازل مى‏دانسته و از همان آغاز به همین شکل جدید که پدیدار گشته مقدّر داشته است، ولى به جهت مصلحتى که مقام تکلیف آن را ایجاب مى‏کرد براى مدتى آن را از مردم مخفى داشته و سپس در موقع خود آشکار نموده است و این معنا معقول و پذیرفته است. آیه شریفه: “لِکُلِّ أَجل کِتابٌ. یمحو اللَّهُ ما یشاءُ و یُثبِت و عِندهُ أُمُّ الکتابِ"؛ براى هر زمان و دوره‏اى کتاب (و قانون) است. خداوند هر چه را بخواهد محو یا اثبات مى‏کند و اُم الکتاب تنها نزد او است، صریح‏ترین آیه در رابطه با شأن تغییر در تقدیر؛ یعنى بدا است، چون علم خداوند، آن گونه که امام صادق (ع) فرموده‏اند دو گونه است: “علم مکنون و مخزون که جز خودش کسى نمى‏داند که خود بدا (نشأت گرفته) از آن علم است، دیگرى علمى که به فرشتگان و انبیا آموخته است و ما نیز بدان آگاهیم". بنابر این علمى که “بدا” از آن نشأت مى‏گیرد، لوح محفوظ است و علمى که بدا بدان تعلق مى‏گیرد “لوح محو و اثبات” است. حال ببینیم مقصود از لوح محفوظ و محو و اثبات چیست.